Diferencia entre revisiones de «Guaraní/Gramática/Tiempos verbales»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
m Revertidos los cambios de 181.120.164.162 (disc.) a la última edición de 190.104.131.142
Etiqueta: Reversión
Línea 1:
(en construcciòn y desarrollo)
PeteĩPeteî táva héravaherava mborayhúpemborayhupe oiko oñondivepa túvatuva sy ha ogaygua joayhu ha tekojoja apytépeapytepe túvatuva omba'`apo oñemyatyrohámeoñemyatyrohape mba'`yruguata sy ombovyvy ao opavave mba'erã`era mitã tuichavévatuichaveva ko'`ere oho mbo'ehaópe`ehaope michĩvévamichiveva opyta aja isaraki korapyre.
 
== Introducción ==
Línea 20:
== TIEMPOS VERBALES usuales -TABLA TV2 ==
* Modificadores temporales del verbo
* Ejemplos con la primera1a persona singular del verbo karuKARU (comerCOMER) ORAL -REGULAR -PRIMERA1A CONJUGACIÓNCONJUGACION - AREAL
 
{| border="1"
|-
|align= "center"| TIEMPO VERBAL
|align= "center"|SufijoSUFIJO de tiempo
|align= "center"| verbo conjugado
|align= "center"| traduccióntraduccion al español
| align= "center"|Observaciones
 
Línea 35:
(puede significar otras relaciones temporales o tiempos)
| align= "center" |Ø (vacío)
|align= "center"|akaruaKaru
|align= "center"| (yo) como
| - Este tiempo se construye anteponiendo los prefijos de la [[Guaraní/Gramática/Tabla de los Determinantes del Verbo|Tabla de los Determinantes del Verbo]]-para esteéste tipo de verbo, columna 1 en amarillo.-
 
|-
|align= "center"| pretérito perfecto
| align= "center"|ma (átonoàtono)
| align= "center"|akarúmaaKarúma
| align= "center"|ya comí
| align= "center"|'''ma''' es un adverbio de tiempo = ya (español)
pero hay autores que la consideran sufijo temporal verbal
|-
|align= "center"| pretérito imperfecto (soler + infinitivo)
| align= "center"|mi (átono)
| align= "center"|akarumiaKarúmi
| align= "center"|solíasolia comer
| align= "center"|'-
|-
|align= "center"| pretérito reciente
|align= "center"| kuri
|align= "center"| akaruaKaru kuri
|align= "center"| comícomi (recientemente,
hace poco, hace un rato
| align= "center"|
Kuri pretéritopretèrito debe estar siempre pospuesto (sufijo)
'''kuri antepuesto''' al verbo,
significa '''futuro'''/ "mas tarde", "dentro de un rato"
EJ. Kurive ahátaaHáta - Mas tarde iré o= iré mas tarde
iKuriguiteri pe Tembiapo - Demorará todavìa esa tarea.-
ikuriguiteri pe tembiapo - Esa tarea todavía demorará.-
|-
|align= "center"| pretérito anterior indefinido
|align= "center"| raRa'e
|align= "center"| akaruaKaru ra'e
|align= "center"| he comido (antes)
| align= "center"| -
Línea 73:
|-
|align= "center"| pretérito remoto evocativo
|align= "center"| rakaRaka'e
|align= "center"| akaruaKaru raka'e
|align= "center"| habíahabia comido (en un pasado indefinido que se evoca,
en un tiempo remoto
| align= "center"|
Línea 83:
para algunos, pretérito pluscuamperfecto
| align= "center"| va'ekue
|align= "center"| akaruaKaru va'ekue
| align= "center"| he comido (antes, pasado remoto indefinido)
| -
Línea 91:
(se elimina /'e/ de va'ekue)
|align= "center"| vakue
| align= "center"| akaruaKaru vakue
| align= "center"| he comido
| -
Línea 97:
|align= "center"| pretérito remoto apocopado popular 2
(se elimina /v/ y /'e/ de va'ekue
*para algunos, pretéritopretèrito perfecto
| align= "center"|'akue
| align= "center"|akaruaKaru'akue
|align= "center" | he comido
| -
Línea 105:
| align= "center"|futuro común
| align= "center"|ta
| align= "center"|akarútaaKaruta
| align= "center"| comeré
| -equivale al futuro ingles con "willWill"
|-
|align= "center"| futuro de obligaciónobligaciòn
| align= "center"|va'erãerâ
 
| align= "center"|akaruaKaru va'erãerâ
| align= "center"| debo comer
| align= "center"| equivale al futuro inglés con "shall"
|-
|align= "center"| futuro de obligaciónobligaciòn popular 2
(se elimina /'e/ de va'erãerâ)
 
| align= "center"|varãvarâ
| align= "center"|akaruaKaru varâ varã
| align= "center"| debo comer
| -
|-
|align= "center"| futuro de obligaciónobligaciòn popular 1
(se elimina /v/ y /'e/ de va'erã)erâ
 
*parapar algunos, futuro necesario
| align= "center"|'arãarâ
| align= "center"|akaruaKaru 'arãarâ
| align= "center"| debo comer
| -
|-
|align= "center"| futuro incierto o
futuro de determinacióndeterminaciòn
 
*para algunos futuro dudoso
|align= "center"| ne (átono)
| align= "center"|akarúneaKarune
| align= "center"| comería (futuro incierto)
 
 
 
|align= "center"| comeré sin duda alguna: akarúne (de autodeterminaciónautodeterminaciòn en primera1a personapers )
o bien
futuro de mandato en las otras,
p-ej. rekarúnereKarúne (comerás sin duda alguna)
 
|}
Línea 153:
 
 
* estos tiempos envuelven mayor significaciónsignificacion modal o aspectiva.
*
 
Línea 159:
|-
|align= "center"| TIEMPO VERBAL
|align= "center"|SufijoSUFIJO de tiempo
|align= "center"| verbo conjugado
|align= "center"| traduccióntraduccion al español
| align= "center"|Observaciones
 
Línea 169:
(puede significar otras relaciones temporales o tiempos)
| align= "center" |aina
|align= "center"|akaruaKaru aina
|align= "center"| (yo) estoy comiendo (en este momento)
| VER MAS ABAJO EL USO INDISTINTO DE aínaAÍNA oO hínaHÍNA
|-
|align= "center"| Presente intermitente
-acciónacciòn que se repite o que es habitual
(con iteraciòn)
| align= "center"|ikóni
| align= "center"|akarúaKarú aikóni
| align= "center"|como (de tanto en tanto)
| align= "center"|aKaru aikóni Ña MaríapeMaría pe (suelo comer habitualmente en lo de doña María)
|-
|align= "center"| presente continuativo 2
| align= "center"|hína
| align= "center"|akarúaKarú hína
| align= "center"|estoy comiendo
| align= "center"|la diferencia con inaIna, es que hínaHina no varía en ninguna de las personas
|-
|align= "center"| pretérito perfecto reciente enfáticoenfatico
|align= "center"| ma kuri
|align= "center"| akarumaaKaruma kuri
|align= "center"| comícomi (recientemente, hace poco, hace un rato
| align= "center"| es un tiempo compuesto por ma y kuri)
-
|-
|align= "center"| pretérito anterior indefinido
|align= "center"| ma kuri hína
|align= "center"| akarúmaaKaruma kuri hína
|align= "center"| ya habíahabia estado comiendo (antes)
| align= "center"| - partículaparticula trimembre: ma+ kuri+ hína
 
|-
|align= "center"| pretérito remoto evocativo-perfectivo
|align= "center"| ma rakaRaka'e
|align= "center"| akarúmaaKaruma raka'e
|align= "center"| ya habíahabia comido (en un pasado indefinido que se evoca,
en un tiempo remoto
| align= "center"| -
Línea 211:
 
== USO DE AÍNA Y DE HÍNA ==
'''AínaAina''', tiene una estrecha relación con el '''ainda''' portugués, y con el "aínaaina" del español antiguo. Cervantes lo utilizaba todavía:" ..y aún podría ser que fuesefuése mas '''aína'''..". Sin embargo, actualmente, el aínaaina guaraní tiene el sentido de acción continuacontínua o de estado que se mantiene. Suele utilizarse el gerundio español para traducirlo, y másmas enfáticamente la perífrasis con ('''''seguir + gerundio''''' ). En cambio el ainda portugués-brasileño, equivale al adverbio español ''todavía'' y éste se traduce corrientemente en guaraní mediante ''gueteriguiteri''.-
las partíulasparticulas varíanvarian de la siguiente manera:
 
CheChé ambaaMba'apo aínaaina - Yo sigo trabajando, estoy trabajando, continúo en el trabajo
 
NdeNdé rembareMba'apo reína - tú sigues trabajando
 
Ha'e ombaoMba'apo hína
 
Ñande ñambañaMba'apo ñaína
 
Ore rombaroMba'apo roína
 
Pe'ẽPeê pembapeMba'apo peína
 
Ha'ekuéra ombaoMba'apo hína
 
ombaoMba'apo hína hikuáiHikuái
 
En esta conjugaciónconjugaciòn, hay concordancia entre la partículaparticula de númeronumero y persona prefija y la declinacióndeclinacion prefija de -ínaÍnA.-
 
La misma conjugaciónconjugaciòn se realiza TAMBIÉN utilizando SIMPLEMENTE '''''hína''''' en todas las personas: ambaaMBa'apo hína, rembareMba'apo hína, ombaoMba'apo hína, ñambañaMba'apo hína,rombaroMba'apo hína, pembapeMba'apo hína, haHa'ekuéra omba'apo hína, ombaOmba'apo hína hikuáihIKUÁI.-
 
PARA ENFATIZAR AÚN MÁS EL SENTIDO DURATIVO, EN AMBAS FORMAS DE CONJUGACIÓN, SUELE AÑADIRSE EL ADVERBIO GUETERIGUITERI (TODAVÍA):
CheChé ambaaMba'apo '''hína gueteriguiteri''' o Che ambaaMba'apo '''aína gueteriguiteri'''
Estoy trabajando todavía.-
 
Línea 242:
 
 
sigue....