Diferencia entre revisiones de «Gallego/Gramática/Pronombres»

Contenido eliminado Contenido añadido
MABot (discusión | contribs.)
m Bot: Cambiada Categoría:Idioma gallego; cambios triviales
Línea 1:
= 15. Pronombres =
 
== Personales ==
El paradigma de los pronombres personales se establece como sigue:
=== Serie tónica ===
Línea 24:
<TR>
<TD ROWSPAN=3><P ALIGN=CENTER>SING.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>1&ordf;ª</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>eu</P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>min</P></TD>
Línea 30:
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>2&ordf;ª</P></TD>
<TD COLSPAN=3><P ALIGN=CENTER>ti</P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>contigo</P></TD>
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>3&ordf;ª</P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>el, ela</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>si</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>&middot;&middot;&middot;&middot;····</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>consigo</P></TD>
</TR>
<TR>
<TD ROWSPAN=3><P ALIGN=CENTER>PLURAL</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>1&ordf;ª</P></TD>
<TD COLSPAN=3><P ALIGN=CENTER>nós / nosoutros, -as</P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>connosco</P></TD>
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>2&ordf;ª</P></TD>
<TD COLSPAN=3><P ALIGN=CENTER>vós / vosoutros, -as</P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>convosco</P></TD>
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>3&ordf;ª</P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>eles, elas</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>si</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>&middot;&middot;&middot;&middot;····</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>consigo</P></TD>
</TR>
Línea 62:
 
En castellano, los pronombres anteriormente mencionados, son los siguientes:
* ''Eu'' - yo
* ''Ti'' - tú
* ''El'', ''ela'' - el, ella
* ''Nós'', ''nosoutros/as'' - nosotros, nosotras
* ''Vós'', ''vosoutros/as'' - vosotros, vosotras
* ''Eles'', ''elas'' - ellos, ellas
 
La forma ''el'' también se utiliza como neutro en construcciones como ''el é certo que chegaron ricos de Australia; el é verdade que fostes andando aos Ancares?''
 
Para la tercera persona había anteriormente una forma neutra ''elo'', que resulta inusual en el gallego moderno (se trata, no obstante, de una forma genuinamente gallega, semejante a las correspondientes formas neutras del demostrativo, aunque el uso que a veces se hace de ella en la lengua escrita sea calco del castellano ''ello''). La posibilidad de funcionar como sujeto, probablemente, no se desenvolvió nunca; hoy solo aparece formando parte de algunas expresiones fijas, como ''estar a elo''. Es necesario tener esto en cuando al usarlo, así como que sus usos primitivos fueron asumidos por el pronombre personal masculino y los demostrativos neutros.
Línea 82:
 
{| border=1 align=center
! &nbsp;&nbsp;&nbsp;PRON.<BRbr />PREP.
! EL
! ELA
Línea 103:
Estas contracciones no tienen lugar cuando la preposición no rige directamente el pronombre: ''De eles chegaren en tempo, imos xuntos''.
 
=== Serie átona. ===
 
<TABLE BORDER=1 align="center">
<TR>
<TD ROWSPAN=2><P ALIGN=CENTER>N&Uacute;MNÚM.</FONT></P></TD>
<TD ROWSPAN=2 COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>PERSONA Y G&Eacute;NEROGÉNERO</FONT></P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>NO REFLEXIVO</FONT></P></TD>
<TD ROWSPAN=2><P ALIGN=CENTER>REFLEX.</FONT></P>
Línea 119:
<TR>
<TD ROWSPAN=4><P ALIGN=CENTER>SING.</FONT></P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=LEFT>1&ordf;ª</FONT></P></TD>
<TD COLSPAN=3 WIDTH=48%><P ALIGN=CENTER>me</FONT></P></TD>
</TR>
<TR>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=LEFT>2&ordf;ª</FONT></P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>che</FONT></P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=CENTER>te</FONT></P></TD>
</TR>
<TR>
<TD ROWSPAN=2 WIDTH=20%><P ALIGN=LEFT>3&ordf;ª</FONT></P></TD>
<TD HEIGHT=14><P ALIGN=CENTER>MASC.</FONT></P></TD>
<TD ROWSPAN=2><P ALIGN=CENTER>lle</FONT></P></TD>
Línea 140:
<TR>
<TD ROWSPAN=4><P ALIGN=CENTER>PL.</FONT></P></TD>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=LEFT>1&ordf;ª</FONT></P></TD>
<TD COLSPAN=3 WIDTH=48%><P ALIGN=CENTER>nos</FONT></P></TD>
</TR>
<TR>
<TD COLSPAN=2><P ALIGN=LEFT>2&ordf;ª</FONT></P></TD>
<TD COLSPAN=3 WIDTH=48%><P ALIGN=CENTER>vos</FONT></P></TD>
</TR>
<TR>
<TD ROWSPAN=2 WIDTH=20%><P ALIGN=LEFT>3&ordf;ª</FONT></P></TD>
<TD HEIGHT=14><P ALIGN=CENTER>MASC.</FONT></P></TD>
<TD ROWSPAN=2><P ALIGN=CENTER>lles</FONT></P></TD>
Línea 160:
</TABLE>
 
Las formas ''o'', ''lo'' y ''no'' (con los correspondientes femeninos y plurales) son variantes combinatorias, de manera que cada una de ellas aparece en unos contextos fonéticos específicos en que no pueden aparecer las otras: ''lo'' se usa cuando el pronombre es enclítico de una forma verbal (excluído el participio) o pronominal terminada en ''-s'' o ''-r'' (''coller - collelo, colles - cóllelo'') y tras el adverbio ''u'' (antes *''ub'': ''ulo?''); ''no'' se usa tras las formas verbales terminadas en diptongo (''estou - estouno facendo; fai - faino; dei - deina; deixou - deixouna''); ''o'', finalmente, se usa en todos los otros casos (''collo - cólloo, collín - collino, fan - fano, non vexo - non o vexo, mal vexo - mal o vexo'', etc.).
 
La concurrencia de los pronombres en dativo con el acusativo de tercera persona se resuelve como sigue:
 
{| border="1" align="center"
! &nbsp;&nbsp;&nbsp;ACUS.<BRbr />DAT.
! O/LO
! A/LA
Línea 224:
<TR>
<TD ROWSPAN=3><P ALIGN=CENTER>SING.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>1&ordf;ª</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>meu</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>mi&ntilde;amiña</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>meus</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>mi&ntilde;asmiñas</P></TD>
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>2&ordf;ª</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>teu</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>t&uacute;atúa</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>teus</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>t&uacute;astúas</P></TD>
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>3&ordf;ª</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>seu</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>s&uacute;asúa</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>seus</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>s&uacute;assúas</P></TD>
</TR>
<TR>
<TD ROWSPAN=3><P ALIGN=CENTER>PL.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>1&ordf;ª</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>noso</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>nosa</P></TD>
Línea 253:
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>2&ordf;ª</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>voso</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>vosa</P></TD>
Línea 260:
</TR>
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>3&ordf;ª</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>seu</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>s&uacute;asúa</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>seus</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>s&uacute;assúas</P></TD>
</TR>
</TABLE>
 
Las formas del masculino singular ''meu, teu, seu, noso, voso, seu'', se pueden usar precedidas de ''de'', sin variación de género y número: ''temos tres casas de noso'' (‘de nuestra propiedad’), ''é boa de seu'' (‘de por si’).
 
Existe también un posesivo de respeto, ''mi'', que acompaña a ''madre, padre'', ocasionalmente a ''tío'' y también a otros sustantivos de tratamiento (''amo, señor'').
Línea 283:
<TR>
<TD><P ALIGN=CENTER>PROX.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>N&Uacute;MNÚM.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>MASC.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>FEM.</P></TD>
Línea 299:
<TD><P ALIGN=CENTER>estes</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>estas</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>&middot;&middot;&middot;&middot;····</P></TD>
</TR>
<TR>
Línea 312:
<TD><P ALIGN=CENTER>eses</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>esas</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>&middot;&middot;&middot;&middot;····</P></TD>
</TR>
<TR>
Línea 325:
<TD><P ALIGN=CENTER>aqueles</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>aquelas</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>&middot;&middot;&middot;&middot;····</P></TD>
</TR>
</TABLE>
Línea 331:
=== Combinación con el indefinido ''outro'' ===
 
El demostrativo se combina con el indefinido ''outro'', dando lugar en cada caso a la formación de una nueva palabra, ya que solo el segundo elemento admite morfemas de género y número:
<TABLE BORDER=1 ALIGN=CENTER>
<TR><TD><P ALIGN=CENTER>PROX.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>N&Uacute;MNÚM.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>MASC.</P></TD>
<TD><P ALIGN=CENTER>FEM.</P></TD>
Línea 385:
=== Formas de los cuantificadores ===
<blockquote>
''algún, algunha, algúns, algunha''<br />
''abondo, abonda, abondos, abondas''<br />
''alguén''<br />
''moito, moita, moitos, moitas''<br />
''algo<br />''
''ben''<br />
''ningún, ningunha, ningúns, ningunhas''<br />
''demasiado, demasiada, demasiados, demasiadas''<br />
''ninguén''<br />
''máis''<br />
''nada''<br />
''menos''<br />
''ren ou res''<br />
''tanto, tanta, tantos, tantas''<br />
''un, unha, uns, unhas''<br />
''todo, toda, todos, todas''<br> />
''varios, varias cada; cada cal; cadaquén''<br />
''pouco, pouca, poucos, poucas''<br />
''ambos, ambas; entrambos, entrambas''<br />
''bastante, bastantes''<br />
</blockquote>
=== Formas de los identificadores ===
<blockquote>
''outro,outra, outros, outras''<br />
''calquera; quenquera''<br />
''tal, tales''<br />
''mesmo, mesma, mesmos, mesmas''<br />
''propio, propia, propios, propias''<br />
''o demais, a demais, os demais, as demais''<br />
''o máis, a máis, os máis, as máis''<br />
''certo,certa, certos, certas''<br />
''determinado, determinada, determinados, determinadas''<br />
</blockquote>
 
Línea 426:
Si el cuantificador o el identificador está iniciado por ''un(s), unha(s)'' o por ''o(s), a(s) (uns cantos, un pouco, o demais, o máis, ...'') las contracciones son las indicadas para los artículos (ved 14.1.2. y 14.2.2.).
 
El indefinido ''un(s), unha(s)'', cuando actúa como adjetivo, presenta las mismas contracciones que el artículo indeterminado (ved 14.2.2): ''falounos duns problemas que non demos entendido; casou cun de Sarria''. Cuando se usa como pronominal generalmente se representa la contracción con las preposiciones ''de'' y ''en'', dando lugar a las formas ''dun(s), dunha(s), nun(s), nunha(s)'': ''están sempre a falar mal dun; a resposta hai que buscala nun mesmo''; sin embargo, no se representa en la escrita la contracción con la preposición ''con'': ''tanto se comprometía con un coma con outro; cada domingo ía ao cine con unha, nunca o viamos coa mesma rapaza''.
 
== Relativos, interrogativos y exclamativos ==
Línea 432:
Para el relativo e interrogativo o exclamativo el gallego tiene cuatro formas: dos sin variación de género y número, ''que'' y ''quen''; otra que admite morfema de plural, ''cal'' (pl. ''cales''); y otra que puede tener morfemas de género y número, ''canto (canta, cantos, cantas)''. Existe además un relativo posesivo ''cuxo'', que presenta flexión de género y número (''cuxa, cuxos, cuxas'').
 
[[Categoría:Idioma gallegoGallego]]
 
[[Categoría:Idioma gallego]]